عصاری یکی از پیشه های قدیمی مردم شهرستان شهرضا است.
عصاری
در گذشته به کسی که از دانه های روغنی نظیر: خشخاش،کرچک،برزک،کافشه و … روغن می گرفته است، عصار و به این شغل عصاری می گفتند. در قدیم عصاری یکی از مشاغل مهم بشمار می رفته است.
درتصویر دانه های روغنی کرچک را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر چوب تنگ عصاری وسنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر چوب تنگ عصاری وسنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر چوب تنگ عصاری وسنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سنگ عصاری را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سینی های که درآن آرددانه های روغنی کرچک را ریخته می شودرا می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سینی های که درآن آرددانه های روغنی کرچک را ریخته می شودرا می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سینی های که درآن آرددانه های روغنی کرچک را ریخته می شودرا می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سینی های که درآن آرددانه های روغنی کرچک را ریخته می شودرا می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر سینی های که درآن آرددانه های روغنی کرچک را ریخته می شودرا می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر محل تنگ گذاری دانه های روغنی کرچک درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر (محل تنگ گذاری دانه های روغنی کرچک) درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر ( محل پرس شدن دانه های روغنی توسط چوب تنگ ) درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر ( محل پرس شدن دانه های روغنی توسط چوب تنگ ) درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر ( محل پرس شدن دانه های روغنی توسط چوب تنگ ) درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر ( محل پرس شدن دانه های روغنی توسط چوب تنگ ) درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر ( دانه های روغنی که توسط چوب تنگ پرس شداند ) درعصارخانه بیطرف را می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
درتصویر ( دانه های روغنی که توسط چوب تنگ پرس شداند زیر سنگ عصاری خرد می شوند وبه عنوان کود برای درختان مورد استقاده قرار می گیرد.) درعصارخانه بیطرف می بینید. -عصارخانه بیطرف-شهرستان شهرضا
پیدایش عصارخانه ها
به عقیده باستان شناسان و برحسب قراین و شواهد به دست آمده، تولید روغن از دانه های گیاهی در ایران از حدود ۷ هزار سال پیش وجود داشته و به صورت ابتدایی و با ابزارهای ساده تهیه می شده است.
استفاده از روغن تولید شده از عصارخانه ها در مساجد، مکتب خانه ها و منازل باعث شده بود که این بناها نزد مردم محترم و مقدس باشند.
درباره تقدس عصارخانه نزد مردم گفته شده که چون تیرهای چوبی عصارخانه معمولاً ۱۰ تا ۱۲ متر طول داشتند و جابجایی و حرکت دادن آن ها در کوچه های تنگ و پرپیچ شهر دشوار بوده است، هر جا که حرکت تیر چوبی با دیوار یا مانعی برخورد می کرده است، آن جا را تخریب می کردند. این خسارت ها نه تنها اعتراضی از جانب مالکان ساختمان ها و عمارت ها به همراه نداشت بلکه صاحب خانه این تخریب را مبارک قلمداد می کرد و به خاطر آن سور (مهمانی) می داد.
« عصارخانه بیطرف » شهرضا با مساحت تقریبی ۷۰۰ مترمربع و زیربنای ۵۰۰ متر مربع، یکی از آثار مهم تاریخی و گردشگری شهرشهرضا است که در خیابان حکیم اسداله،قرار دارد.سقف ساختمان به صورت طاق چشمه هست و ارتفاع طاق تا کف ساختمان حدود۱۲متر ارتفاع دارد حدود ۱۵۰سال قدمت داد.
از سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۴۹ برای حرکت دادن تیر بزرگ و چرخش سنگ آسیاب از موتور برق استفاده شد.
بعد از ورود صنعت روغنکشی از کشورهای دارای این صنعت کارایی این عصار خانه از رونق افتاد.عصارخانه بیطرف یکی از چهارمین عصار خانه هاست که فقط متاسفانه این بنا باقی مانده است.
فقط این عصارخانه در طول سال به مدت چهار ماه فعالیت دارد.یعنی از اوایل آذرماه تا نزدیکی های عید نوروز این عصارخانه فعال است.
روش کارالان عصار خانه بیطرف
دانه های روغنی به نام کرچک را دوبار با آسیاب نیمه صنعتی آسیاب کرده.تا پوسته دانه ها شکسته شود.سپس پودر دانه های کرچک زیر سنگ عصاری به مدت حدودا چهارساعت آسیاب کرده وبه شکل آرد گندم درامده و مقداری آب به ارد دانه های کرچک اضافه می کنند که کله می گفتندو بعد بر روی طبق های فلزی که کف طبق ها را کاه می ریزندوبعد از آرد دانه های کرچک پر می کنند و روی آن رانیز باز کاه می ریزند دلیل آن هم این بوده که وقتی تفاله های له شده آرد دانه های کرچک از طبق ها جداکنند احتیاجی به وسیله برای جداکردن نبوده وکاه باعث می شد که تفاله ها را طبق ها نچسبند.سپس طبق را را روی سکو قرار داد ویکی در پایین پاچال استوانه فلزی قرار داشت ویکی در بالا طبق ها را دست به دست در این استوانه فلزی جای می دادند به مدت ۱۶ساعت زیر فشار قرار می دادند که این نیز خود مراحلی دارد که اول با تیرچوبی به نام کارمال استفاده می شود تا اینکه همه طبق ها دراستوانه جای گیردو سپس تیرتنگ بر روی این آرد دانه های کرچک فشار وارد می کند تا روغن ازدانه های کرچک گرفته شود.در قدیم از این روغن برای روشنایی استفاده می شد و روغن چراغ نیز نامیده می شد.و شتر داران نیز از آن برای چرب کردن پوست شتر استفاده می کنند و الان نیز مصارف صنعتی دارد.تفاله های آرد دانه های کرچک را باز زیر سنگ عصاری له می کنند وباغداران به خصوص باغات انگور از این تفاله ها به عنوان کود پای درخت انگور می ریزند.
فیلم عصاری قسمت اول :
–
فیلم عصاری قسمت دوم :
فیلم عصاری قسمت سوم :
نوشته:عماد الدین منصف و با تشکر از آقای احمدرضا شفیعی که بعضی از تصاویر تلاش کارایشان هست.
این مقاله ذر ۱۶اسفندماه سال۱۳۹۳تهیه گردیده است.