مقدمه ای بر زمین گردشگری شهرستان شهرضا
مقدمه
زمین‌گردشگری[۱] یا ژئوتوریسم (به انگلیسی: Geotourism) از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده‌است بخش ژئو جاذبه‌های زمین شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدن‌کاری را شامل می‌شود و بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشته‌ای، تمامی زیرساختهای صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و… شامل می‌شود و برخلاف اکوتوریسم که جاذبه های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده است، این صنعت بطورکلی با جاذبه های طبیعت بی جان سروکار دارد[۲] و [۳]. مخاطبان ژئوتوریسم نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی و ژئومورفولوژی، بلکه گردشگران عادی و علاقمندان طبیعت هستند. در جریان فعالیت‌های ژئوتوریسمی، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیده‌های زیبا و ویژه زمین شناسی و ژئومورفولوژی، با مبانی پیدایش آنها آشنا شده اهمیت وجودی آنها را درمی‌یابند.[۴]
تاریخچه زمین گردشگری
زمین گردشگری در جهان بصورت اولیه توسط آدام سدویک در انگلستان آغاز شد و تاریخ این اقدامات اولیه به قرن ۱۷ و ۱۸ انگلستان بازمی گرددو بصورت آکادمیک در جهان امروزی به سال ۱۹۹۵ میلادی یعنی تاریخ ارائه نخستین تعریف ژئوتوریسم درجهان توسط تام هوز از انگلستان بازمی گردد وی ژئوتوریسم را بازدید زمین شناختی و ژئومورفولوژیک نه بصورت صرفا زیبایی شناختی بلکه فراتر از این نگاه بطور مفصل تعریف کرد(نکوئی صدری ،۱۳۹۰)؛ موضوع گردشگری زمین شناختی و حفظ میراث زمین رسما از زمانی مطرح شد که یونسکو با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان ژئوپارک از سازمان‌ها و مراکز زمین‌شناسی کشورهای مختلف دعوت به همکاری در این زمینه نموده‌است.[۵] ورود واژه طبیعت بی جان برای تمییز ژئوتوریسم از اکوتوریسم و سپس به تعریف ژئوتوریسم در ایران از سال ۱۳۸۵ [۶].و [۷]. و در جهان[۸]. از سال ۲۰۰۹ میلادی توسط بهرام نکوئی صدری افق دید محققان را به صنعت ژئوتوریسم و بخش نادیده انگاشته شده طبیعت، یعنی طبیعت بی جان وسیعتر ساخت و فصل جدیدی از توسعه مفاهیم این صنعت و حفاظت از آن در ایران ایجاد نمود.
عوامل موثر در تنوع زمین شناختی یک سرزمین
برای تشکیل تنوع زمین شناختی (Geodiversity)تنوع و دگرگونی توسط فرایندهای بیرونی و درونی لازم است. طبیعت دائم توسط فرسایش آبی و بادی در حال تنوع و دگرگونی است. این دگرگونی توسط خود عوامل فرسایش شکل می‌گیرد نه انسان، مهمترین عوامل پیدایش رخنمون‌ها، اشکال و جلوه‌های زمین که موجب جلب گردشگران علاقه‌مندان به پدیده‌های طبیعی می‌گردد، عبارتند از:[۱۵]
- فرسایش‌ها
- آتشفشان‌ها
- چین‌خوردگی‌ها و گسله‌ها
- گنبدها و بلورهای نمکی
- تپه‌های مرجانی
فرسایش مهمترین عامل ایجاد و شکل گیری پدیده‌های زمین شناسی و ژئومورفولوژی، محسوب می‌شود. فرسایش آبی و بادی، تغییر درجه حرارت و تبلور کانی‌ها از عمده‌ترین محرک‌های عمل فرسایش در سطح زمین است. بارش برف و باران، رگبارهای فصلی، امواج دریا، پیشروی و پسروی آب دریاها، تغییر مسیر رودخانه‌ها، جریان سیلاب‌ها، نفوذ آب در لایه‌های زمین و انحلال سنگ‌ها و رسوبات آهکی، سیلتی، مارنی و ماسه‌سنگی و شکل گیری غارها و حفره‌ها و دریاچه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، نفوذ آب در سنگ‌ها، انجماد و تخریب آنها از جمله عواملی است که چهره طبیعت را دائم تغییر داده و رخنمون‌ها و جلوه‌های رنگارنگ کانی‌ها لایه‌های مختلف زمین را بیشتر نمایان می‌سازد.[۱۶]
زمین گردشگری در ایران
ایران باتنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناسی گوناگون وطبیعت بی جان بی‌نظیر، می‌تواند از پدیده‌های زمین شناختی (ژئوتوپ‌ها) در سراسر کشور مانند غارها، تنگه‌ها، دره‌ها، مناطق فسیلی، دره‌های نشستی، شکاف‌های بزرگ زمین شناسی، سازندهای زمین شناختی، گل‌فشان‌ها، زمین‌های کارستیک، انواع کانی‌ها، هرم‌های ماسه‌ای، سواحل صخره‌ای – سنگی، معادن باستانی، کلوت‌‌ها و غیره بعنوان میراث‌های زمین شناختی وژئومورفولوژی در قالب ژئوسایت‌های بالقوه متعدد پس از تدارک زیرساختهای گردشگری به عنوان ابزاری کار ساز در راستای توسعه ژئوتوریسم و تاسیس ژئوپارک‌ها مورد استفاده قرار دهد. “نکوئی صدری (۱۳۹۰) معتقد است :ژئو- توریسم در ایران با تاسیس ژئوپارک قشم در سال ۱۳۸۶ رسمیت یافته‌است اما به دلیل عدم وجود ابزار تفسیر زمین شناختی در این ژئوپارک در واقع بطور عملی هنوز صنعت ژئوتوریسم در ایران راه اندازی و آغاز نشده‌است”.[۱۷] . کشور ایران در میان سایر کشورهای جهان از نظر آموزشهای دانشگاهی و کتب درسی ژئوتوریسم پیشرو می باشد و برای مقطع کارشناسی زمین شناسی دانشگاه پیام نور و همچنین مقطع کارشناسی ارشداکوتوریسم در دانشگاههای کشور، درس دو واحدی مستقلی بنام ژئوتوریسم(زمین گردشگری)،ارائه و تدریس می شود. نخستین کتاب درسی ژئوتوریسم در ایران توسط بهرام نکوئی صدری نوشته شد و در سال ۱۳۸۸ توسط انتشارات سازمان سمت به چاپ رسید.
زمین گردشگری شهرستان شهرضا
شهرستان شهرضا به لحاظ جاذبه های گردشگری زمین شناسی از قابلیت های مناسبی برخوردار است. هر چند تاکنون مطالعه جامع و کاملی در رابطه با معرفی جاذبه های زمین گردشگری شهرضا صورت نگرفته اما جایگاه زمین شناسی و زمین ساختی منحصر به فرد این منطقه موجب گردیده تا پدیده های شاخص زمین شناسی را در این پهنه شاهد باشیم. شهرستان شهرضا از نظر تقسیم بندی پهنه های زمین ساختاری ایران در پهنه سنندج- سیرجان واقع گردیده است. از نظر ژئومورفولو‍یکی عمده ارتفاعات منطقه در سمت جنوب ، جنوب غرب و غرب منطقه واقع گردیده و از سمت شمال شرقی به دشت های کواترنری محدود می شود.
مهمترین جاذبه های زمین گردشگری شهرضا عبارتند از :
- پارک ملی کلاه قاضی در شمال
- مرز پرمو تریاس در منطقه شاهزاده علی اکبر
- غار شاه قنداب در جنوب شرقی
- غار شاه شکر در جنوب غربی
- چشمه توتی در جنوب
- زر چشمه و رودخانه ای به همین نام در جنوب غربی و …
منابع و مآخذ
- Jump up ↑ واژهٔ مصوب فرهنگستان زبان و ادب پارسی، دفتر هشتم
- Jump up ↑ نکوئی صدری، بهرام (۱۳۸۸) مبانی زمین گردشگری:باتاکید برایران، تهران انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)۲۱۱ صفحه.
- Jump up ↑ نیوسام، دیوید و راس داولینگ (۱۳۸۷) قلمرو و ماهیت ژئوتوریسم، در: کتاب ژئوتوریسم (جهانی)، اثر داولینگ، راس و دیوید نیوسام، فصل اوّل- ترجمه بهرام نکوئی صدری، تبریز سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس، صص ۱ الی ۵۱.
- Jump up ↑ وب گاه ژئوتوریسم ایران
- Jump up ↑ امری کاظمی، ع.، ۱۳۸۱، آغازی بر ژئوتوریسم ایران،مجموعه مقالات بیست و یکمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- Jump up ↑ نکوئی صدری، بهرام، ۱۳۸۵«طبیعت رویکردی نو در گردشگری»، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی، سی دی مجموعه مقالات همایش علمی یک روزه، بررسی توانمندیها، موانع و مشکلات و راههای توسعه گردشگری در آذربایجان شرقی، چهارم دی ۸۵تبریز.
- Jump up ↑ نکوئی صدری، بهرام (۱۳۸۷) «پهنه بندی پتانسیل‌های ژئوتوریسمی ایران»، سی دی مجموعه مقالات همایش زمین گردشگری ایران، تهران ۲۲ آبان ماه ۱۳۸۷.
- Jump up ↑ مبانی زمین گردشگری با تاکید برایران، تالیف و تصنیف، ۲۲۰، سازمان سمت ۱۳۸۸ – خلاصه انگلیسی قابل دسترس در http://physio-geo.revues.org/1217)).
- Jump up ↑ هوز ، توماس ای. (۱۳۸۸) ژئوتوریسم و تفسیر ، در: کتاب ژئوتوریسم (جهانی) ، اثر داولینگ، راس و دیوید نیوسام، فصل دوازدهم- ترجمه بهرام نکوئی صدری ، تبریز، سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس ، صص ۴۶۵ الی ۴۹۹٫
- Jump up ↑ نکوئی صدری ، بهرام ۱۳۸۸ «مبانی زمین گردشگری: با تاکید برایران»، تهران ،انتشارات سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاهها،ص ۲۳٫
- Jump up ↑ Hose, T. A. (2012), “ ۳G’s for Modern Geotourism ”, Geoheritage Journal, 4: 7-24
- Jump up ↑ نکوئی صدری بهرام ( ۱۳۹۱) ” نگاهی بر صنعت ژئوتوریسم: پیشرفت ها ، باورهای غلط و تعاریف درایران ” سی دی مجموعه مقالات دومین همایش ملی جایگاه مطالعات ژئومورفولوژی درآمایش سرزمین و مدیریت محیط-دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی ۱۳ و ۱۴ اردیبهشت ماه.
- Jump up ↑ سینایی، وحید، «توسعه پایدار گردشگری»، ماهنامه سیاسی – اقتصادی، شماره ۹۵-۹۶، سال ۱۳۷۴، ص ۱۳۴.
- Jump up ↑ کزازی، الهام، «ژئوتوریسم، نگرشی نو در برنامه‌ریزی گردشگری، استان زنجان»، مجموعه مقالات برگزیده همایش قابلیت‌ها، مراتع و راهکارهای توسعه گردشگری استان زنجان، ۱۳۸۵، ص ۲۰۵.
- Jump up ↑ حریریان، محمود، دانشگاه آزاد اسلامی، «کلیات ژئومورفولوژی»، ۱۳۶۹
- Jump up ↑ احمدی، «ژئومورفولوژی کاربردی در فرسایش آب»، تهران، ۱۳۸۱.
- Jump up ↑ حاج علیلو ب و نکوئی صدری، ب.، ۱۳۹۰، ژئوتوریسم، انتشارات دانشگاه پیام نور.
محقق: جواد امیری