در اسفرجان سدی در قدیم روی رودخانه ساخته شده که به سد قتلغ شاه معروف است، این سد قدیمی که اکنون نیز آثار ویرانههای آن باقی است، به طوری که در افواه شهرت دارد، در قدیم موقعی که آب فراوان در این رودخانه و پشت سدفراهم میشد، زمینهای اطراف جاده شهرضا، اصفهان را مشروب مینموده و تمام این زمینها به زیرکشت میرفته است. در مورد ساختمان سد قتلغ شاه و چگونگی بنیاد آن تحقیقات زیادی به عمل آمد. در مورد قتلغ شاه این نام در تاریخ ایران در سلسله قراختائیان کرمان مذکور است، چنانچه میتوان چنین خواند، تاسیس سلسله قراختائیان در کرمان کار براق حاجب از امرای بزرگ سلطان غیاثالدین پسرمحمد خوارزمشاه است و چون براق بلقب قتلغ خان ملقب بوده، سلسله قراختائیان را سلسله قتلغ خانیه نیز میگویند. براق حاجب در موقعی که چنگیزخان به خراسان رسیده بود به اجازه سلطان غیاثالدین به کرمان آمد و در سال ۶۱۹ هجری قمری بر آنجا مستولی شد و او که در تمام مدت سلطنت، مطیع چنگیزخان بود در سال ۶۳۲ فوت کرد و در خاتمه این قسمت از تاریخ چنین آمده است:
قطبالدین شان جهان، دختری داشت به نام مخدوم شاه خان قتلغ که او را امیر مبارزالدین محمدمظفری به عقد خود درآورد،که به این ترتیب اکثر سلاطین آل مظفر از فرزندان این زناند، نتیجه این که، این سد از عهده آل مظفر است که در اسفرجان بسته شده و میتوان به استناد فوق سد قتلغ شاه را از دوره آل مظفر دانست که در هر صورت مربوط به قرن هفتم هجری قمری است» (جمالی، ۳۳:۲۵۳۵).
علاوه بر سد قتلغ شاه که در بالا به آن اشاره شده است، در طول مسیر رودخانه اسفرجان ۳۲ بند سنتی با دیوار آبگیر سنتی وجود دارد که ۲۴ بند آن متعلق به اراضی ماش، روستای هونجان و اسفرجان بوده و دارای حقابه میباشند و ۸ بند به اراضی پایین دست اختصاص دارد.
بندهای متعلق به منطقه ماش:
تعداد ۱۰ بند به این اراضی تعلق دارد. نام آنها عبارتند از: بندهای خروسک، یورت شاه، میرمحمدشاه، بندباغ، بند نوشاد، پیغمبر، مادیان، بند گدار، بند نوروز قلی و بند نوری.
بندهای متعلق به روستای هونجان:
تعداد این بندهای سنتی، ۸ بند میباشد که آب آبیاری بخشی از اراضی این روستا را تامین مینمایند. اسامی این بندها عبارتند از: بند میوی آسیای، بند پاگل کا، هفتبند، بند قادیان، بند لتهکار، بند داشلی، بند موره و بند باغ مورده.
سنگ نبشته ای کنارسدهست که تاریخ اخداث سد رانشان می دهدکه چنین نوشته شده است:
به لطف داور ودر فکر دارا محمد پادشاه کشور آرا
حسن کرد این بنا را گشته تاریخ برامد آب از این سنگ خارا
منبع:کتاب تاریخ شهرضا صفحه۵۱۵
گردآورنده:عمادالدین منصف