پیشینه خوشنویسی شهرضا
پیشینه خوشنویسی شهرضا
از لابه لای نوشته ها ، گفته ها و اسناد به جای مانده به دست می آید که در شهرضا پیشینه ای قابل بررسی برای خط و خوشنویسی وجود دارد، برای این که بتوانیم تصویر نسبتاً روشنی ا ز این موضوع داشته باشیم بهتر است که آن را به دو بخش تقسیم کنیم.
- از آغاز تا تأسیس انجمن خوشنویسان در شهرضا
- از تأسیس انجمن تا سال ۱۴۰۰
بخش نخست :
از آغاز تا تأسیس انجمن خوشنویسان در شهرضا:
در طی این دوره آثار خوشنویسی به جای مانده در شهرضا را بر روی کتیبه ها، سنگ قبرها، قرآن ها و کتاب های دعا، مجموعه های اشعار، نوشته ها، طلسمات و…می توان یافت که اغلب یا امضا ندارد و یا امضای آن ها پاک شده است. مثلاً در کتاب ها یا اثرموجود امضا نشده یا صفحه اول و آخر آن از میان رفته و نامی از خوشنویس آن باقی نمانده است و یا در سنگ قبرهایی که قدمت آنها به ۳۰۰ -۲۰۰ سال و گاه بیشتر می رسد . هیچ امضا و مشخصه ای از خطاط و حکاک آن وجود ندارد، در کتیبه ها و دیگر آثار نیز وضع به همین گونه است .
از دیگر سو در کتاب های تاریخی و پژوهش های انجام شده در حوزه فرهنگ و هنر شهرضا به نام هایی برخورد می کنیم که به عنوان خوشنویس و هنرمند از آنان یاد شده است در حالی که نشانه ای از آثار آن ها
نمی بینیم .
چنانکه به دقت به تاریخ بنگریم نیک درمی یابیم که در هر دورانی هنرمندان بسیاری پای به عرصه
می نهند و تلاش های زیادی می نمایند امّا نام اندک شماری از آنان ماندگار می شود. نام هایی که در این نوشته به آن ها اشاره می شود بی شک نزد استادانی آموزش دیده اند که نام شان به فراموشی سپرده شده است.
شهرضا همواره شهری حکیم پرور بوده و شاعران زیادی در این دیار بالیده اند. با عنایت به ارتباط تنگاتنگ خوشنویسی و شعر و همچنین پیوند ناگسستنی هنرهای سنتی مانند خوشنویسی با عرفان اسلامی چطور
می توانیم بپذیریم در شهری که به شهر حکیمان و عارفان شهره است تنها انگشت شماری خوشنویس وجود داشته باشد.
آن چه درپی می آید حاصل پژوهش هایی است که تا این زمان انجام شده است و امیدوارم در تحقیق های بعدی به نتایج کامل تری دست یابیم.
ازجمله ؛«ابوبکر قومشی[۱]» که فیلسوف و هنرمند خوشنویس بود و در «المقابسات ابوحیان توحیدی» از او یاد شده است. در دوران سلجوقی به «ابواسماعیل طغرایی » می رسیم که دبیر رسایل، طغرا نویس، سخندان و خوشنویس بوده است. در دوره صفویه «خلیفه سلطان » از این هنر بهره داشته است. (سایه نور(۱۳۷۸) ص۱۹) و در همین دوره، به خوشنویس دیگری می رسیم به نام «محمدرضا قمشه ای»خلف مرحوم میرزا حیدر قومشه ای که خوشنویسی پاکیزه نویس بود و شعر نیز می سرود.همچنین باید یادی کرد از«شوکت قمشه ای» که در حدود۱۲۶۶ قمری به دنیا آمده و درکتاب حدیقه الشعرای سید احمد دیوان بیگی شیرازی به خط خوش توصیف شده است.(ر.ک: دانش نامه ،جلد ۴ ، فصل دوم)
البته نباید از نظر دور داشت که شهرضا به دلیل نزدیک بودن به اصفهان ـ که از دوران طلایی رشد و گسترش بی نظیر هنرهای ایرانی در دورهصفویه برخوردار است ـ قطعاً بهره های فراوانی برده است و دور از ذهن نیست که بسیاری از اهالی با ذوق این شهر در زمره هنرمندانی هستند که به دلیل حضورشان در اصفهان آثارشان را با پسوند اصفهانی امضا نموده اند و مطمئناً گروهی نیز به دیار خود بازگشته اند و ضمن بر جای گذاشتن آثاری ارزشمند، شاگردانی را نیز تربیت نموده اند ؛ و به دلیل تواضعی که همواره ملکه ذهن و فکر هنرمندان سنتی بوده است نامی از خود بر جای نگذاشته اند .
در دوره قاجار با رونق دوباره خوشنویسی در شهرضا به نام ها و آثاری بر می خوریم که قابل اعتنا هستند.
در این دوره به روایت اهل تحقیق ،آمدوشدهایی از سوی خوشنویسانی بزرگ همچون« سید علی اکبر گلستانه»، «آقا زین العابدین اصفهانی» (ملقب به اشرف الکتاب )، آقامحمد باقر سمسوری و ….که از هنرمندان بزرگ دوران خود هستند به این شهر صورت گرفته که غالباً محل سکونت و استقرار آنان امام زاده شاهرضا بوده است.خوشبختانه از این حضور بهره ها یی به هنر شهرمان رسیده و آثاری نیز موجود است. «سید علی اکبرگلستانه» زمان قابل توجهی را در شهرضا سپری نموده و شاگرد یا شاگردانی نیز داشته است از جمله:«میرزا نصرالله مشکوه »که ضمن شاگردی، قطعه هایی از خطوط شکسته مرحوم «سیدعلی اکبرگلستانه»را حفظ نمود .
در این دوره خطاطان و خوشنویسان دیگری را می شناسیم که آثار شان بر جای مانده است از جمله
«میر طلای بزرگ» ،« میر سید مصطفی»فرزند میر سید علی بن میر علی نقی و«سید موسی» فرزند میر سید علی – برادرش – از خطاطان و صحافان دوره قاجار به شمار می روند . (همان،ص۲۰)
ازخوشنویس دیگری به نام «کربلایی علی فارسی[۲] فرزند مرحوم حاج آزاد» (معروف به کربلایی علی حاج آزاد) باید نام برد که مکتب خانه دار بود و شکسته را به زیبایی می نوشت. شیوه او در خط شکسته تحریر شباهت زیادی به ادیب و خوشنویس دوره قاجار«امیر نظام گروسی» دارد. (سالنامهشهرضا(۱۳۳۶)ص۲۵۴)
در دوره پهلوی اول و دوم به نام های آشنا و ارجمندی می رسیم :
«حکیم الهی قمشه ای » عارف،شاعر و مفسّرقرآن کریم ،با قواعد و اصول خوشنویسی نستعلیق آشنا بود -آثارشان در مجموعه خانوادگی ایشان موجود است- همچنین فرزندان ایشان نیز از این هنر بی بهره نیستند به ویژه «استاد حسین الهی قمشه ای»که در نوشتن خط نستعلیق دست توانایی دارد.
در ادامه به نام چند تن از خطاطانی اشاره می کنیم که منشأ خدماتی بوده اند ازجمله : آموزش، کتیبه نویسی، نوشتن قرآن و ادعیه و تابلونویسی. از آن جا که در گذشته اشتغال به این فعّالیّت ها دشواری های بسیاری داشته است تلاش آنانی که در کارهای فرهنگی پای مردی نموده اند قابل ستایش است .
«محمدعلی دانشگر»،معلم خطّ مدارس بود وقباله های دست نویس او به یادگار مانده است. «نعمت الله عموحیدری» که خطاط و تابلو ساز بود. «عبدالحسین اسماعیلی »نیز معلّم خط بود و کاشی نویسی های زیادی از وی به جای مانده ،همچنین قرآنی خطاطی نمود و به آستان قدس رضوی اهدا نمود.
از دهه چهل خورشیدی با تأسیس انجمن خوشنویسان ایران و آموزش کلاسیک خوشنویسی افرادی از این طریق به فراگیری خوشنویسی پرداختند ازجمله : استاد فرهیخته «محمدعلی شادمان» پایه گذار انجمن خوشنویسان شهرضا، «مهدی عباس پور» و«محمد ابراهیم کشوری»که از خوشنویسان این دوران هستند.
بخش دوم
از تأسیس انجمن خوشنویسان شهرضا تا سال (سال۱۳۹۶)
در سال ۱۳۶۴خورشیدی با تلاش تنی چند از علاقه مندان به هنر خوشنویسی در شهرضا،از جناب استاد محمدعلی شادمان جهت برگزاری کلاس های خوشنویسی دعوت شد و ایشان با توجه به شهرضایی بودن و علاقه مندی به خدمت دراین شهر،با روی باز پذیرفتند و کلاس ها با همّت ایشان تشکیل شد و ادامه یافت .
استقبال خوب علاقه مندان به خوشنویسی باعث شد که در سال ۱۳۶۸رسماً از سوی انجمن خوشنویسان ایران ،شعبه شهرضا راه اندازی شود.
با گسترش شعبه و افزایش شمار هنرجویان و فارغ التحصیلان ،از سال ۱۳۷۵ این شعبه به صورت شورایی به کار خود ادامه داد.
انجمن خوشنویسان شهرضا ،یکی از شعب فعّال و موفّق کشوراست که تاکنون نزدیک به۵۰ فارغ التحصیل خوشنویسی داشته و فعّالیّت های گسترده و زیاد آن گویای این ادّعاست.
در طی سال های پس از تأسیس انجمن، شماری از هنرآموختگان این انجمن اقدام به تأسیس آموزشگاه های هنری نموده اند که همشهریان علاقه مند در این آموزشگاه ها به فراگیری خوشنویسی می پردازند.
این شعبه از آغاز راه اندازی در ارائه روش های نو در آموزش خوشنویسی تلاش نموده است و تاکنون کلاس های جنبی زیادی برگزار کرده است.
بدون شک پیشرفت و گسترش انجمن های هنری اگرچه تا حدود زیادی به دست اداره کنندگان آن است امّا تدبیر مسئولان فرهنگ و ارشاد اسلامی در این حرکت رو به جلو تأثیر به سزایی دارد.خوشبختانه در شهرضا همواره این همکاری بسیار خوب و مؤثّر بوده است البته افت و خیزهایی داشته است که آمار فعّالیّت های مشترک کاملا ً گویای این مطلب است.
برخی از فعّالیّت های انجمن خوشنویسان شهرضا از سال ۱۳۶۸
از زمان تأسیس انجمن سالانه به طور متوسط دو نمایشگاه گروهی درسطح شهرستان و چند نمایشگاه انفرادی به وسیله اعضا در شهرضا،اصفهان و دیگر استان های کشور برگزار شده است ، علاوه بر آن هنر آموختگان این انجمن در نمایشگاه ها و جشنواره های استانی و ملی بسیاری شرکت نموده اند.
* برگزاری اولین جشنواره خوشنویسی استان اصفهان با نام حکیم صهبا ( سال ۱۳۷۷ )
*چاپ کتاب ،پوسترهای خوشنویسی،کارت پستال و….به وسیله انجمن و اعضای آن .
*تأسیس شعبه سمیرم که هم اکنون به صورت شورایی اداره می شود و شعبه دهاقان که وابسته به شهرضاست .
* تشکیل کلاس های آموزش تذهیب برای نخستین بار در شهرضا
* برگزاری کلاس های جنبی وابسته به خوشنویسی از قبیل :رنگ آمیزی کاغذ به روش های مختلف، با رنگ های سنتی(گیاهی )وشیمیایی، ابروباد سازی ،چاپ دستی ،کلاس های مبانی هنرهای تجسمی، تجزیه وتحلیل آثار خوشنویسی، تاریخچهخط و خوشنویسی ،معرفی استادان بزرگ خوشنویسی و نمایش قطعات برجستهآنان ،کلاس های توجیهی آزمون های خوشنویسی و…
* تشکیل کلاس های فوق ممتاز از سال تحصیلی ۸۸-۱۳۸۷ (از نخستین شعبه هایی که در کشور اقدام به تشکیل این کلاس ها نمودند.)
* برگزاری مراسم «کتابت خطبه غدیر» که آثار برگزیده این مراسم با مؤخره ای از
حضرت «آیت اله جوادی آملی» درکتابی به همین نام ( سال ۱۳۸۳ ) منتشر گردید.
* برگزاری مراسم «کتابت خطبه حضرت زهرا (س)» سال ( ۱۳۸۴ ) .(آماده چاپ)
* برگزاری کارگاه یک روزه« محمّد(ص) پیام آور مهربانی» سال ( ۱۳۸۵ ) .
* همکاری در برگزاری مراسم«فرّ فرهنگ» و چاپ کتابی با همین نام « با هدف معرفی فرهنگ و هنر شهرضا » ( سال ۱۳۸۵ ).
* برگزاری اردو وگردهمایی خوشنویسان به منظور هم افزایی وکسب تجربه های یکدیگر با حضور استادان و بزرگان خوشنویسی کشور همچون : شادروان حضرت« آیت الله سید مرتضی نجومی» ، استادان ارجمند:«محمد حیدری ، محمدرضا رحیمی ،محمدعلی شادمان ، مهدی عطریان ، امیراحمد فلسفی و
مهدی کریمی»
* همکاری با هنرستان هنرهای زیبا در برگزاری «کارگاه یک روزه گرافیک» ( سال ۱۳۸۶ ).
* برگزاری «کارگاه یک روزه به مناسبت ولادت حضرت معصومه» (س) ( سال ۱۳۸۸ ).
*برگزاری همایش ویژه بیستمین سالگرد تأسیس انجمن خوشنویسان شهرضا ( سال ۱۳۸۸ ).
* برگزاری کارگاه یک روزه همراه با مراسم افطاری در سال ۱۳۸۸
فعالیت های انجمن با مدیریت جدید انجمن توسط : استاد محمدجواد رحمتی
*برگزاری کارگاه یک روزه خوشنویسی با عنوان رسول نور به مناسبت میلاد پیامبراکرم (ص) در سال ۱۳۸۹
* عضویت سه تن ازمدرسان شعبه درهیأت ارزشیابی آزمون های سراسری انجمن خوشنویسان ایران.
* برگزاری کارگاه یک روزه خوشنویسی به مناسبت اعیاد شعبانیه ،تابستان ۱۳۹۱
*کسب امتیاز برگزاری آزمون های سراسری فوق ممتاز ویژه استان های اصفهان و چهار محال بختیاری، تابستان ۱۳۹۱ و برگزاری آزمون فوق ممتاز در سال های ۱۳۹۲ ،۱۳۹۳ ، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۹
* کارگاه یک روزه خوشنویسی همراه با مراسم افطاری ( سال ۱۳۹۳)
* ارتقا شعبه شهرضا از شورایی نوع سوم به شورایی نوع دوم ( سال ۱۳۹۳)
* جشن پایان ترم تابستانی ( سال ۱۳۹۴)
*کارگاه یک روزه کتابت خطبه غدیر (سال ۱۳۹۴)
*شرکت در نمایشگاه “نقش آفرینی بانوان در توسعه پایدار” همراه با مسابقه خط تحریری در محل نمایشگاه ( سال ۱۳۹۴)
*مسابقه بزرگ خوشنویسی و خط تحریری ویژه فرهنگیان (سال ۱۳۹۵)
*کارگاه یک روزه خوشنویسی همراه بات مراسم افطاری (سال ۱۳۹۵)
* برگزاری نمایشگاه خوشنویسی “آفرینش قلم” در هفته فرهنگی شهرضا (سال۱۳۹۵)
*برگزاری نمایشگاه خوشنویسی “هنرمندان خوشنویس شهرضا” به مناسبت هفته خوشنویسی (سال۱۳۹۶)
*برگزاری همایشگاه خوشنویسی “هنرمندان خوشنویس شهرضا” به مناسبت هفته خوشنویسی همراه با اهدای جوایز در تالار سرو (سال۱۳۹۶)
*کارگاه تخصصی خوشنویسی با حضور استاد مرادی در سه روز شامل کارگاه آموزشی برای فارغ التحصیلان و مدرسان , بازدید از نمایشگاه خوشنویسی و نشست تخصصی پیرامون هنر خوشنویسی ( سال ۱۳۹۵)
*برگزاری جمعه بازار منطقه ای ابزار و لوازم خوشنویسی در محل انجمن ( سال ۱۳۹۶)
*غرفه نمایشگاه و کارگاه ممتازان و فارغ التحصیلان انجمن در برنامه سوگواره تعزیه خوانان نغمه عشق در ده شب ( سال ۱۳۹۶)
*برگزاری اردو تفریحی دهاقان (سال ۱۳۹۷)
*برگزاری مسابقه خوشنویسی و خط تحریری ویژه هنرجویان انجمن در شب یلدا در محل کتابخانه علامه طباطبایی و برگزاری برنامه اختتامیه در تالار سرو ( سال ۱۳۹۷)
*کسب مدیر برتر سال ۱۳۹۷ بین شعب سطح کشور
*برگزاری کارگاه آشنایی با خطوط خوشنویسی ویژه دانش آموزان رشته فتوگرافیک ( سال ۱۳۹۷)
*برگزاری جلسه مدرسان و اهدای هدیه به مناسبت گرامی داشت هفته معلم (۱۳۹۷)
*برگزاری کارگاه تایپوگرافی در هنرستان تقوی ویژه دانش آموزان رشته گرافیک ( سال ۱۳۹۷)
*برگزاری کارگاه آموزش خط تحریری به ۲۵۰ نفر از آموزگاران دوره ابتدایی سطح شهر در ۵ جلسه (سال ۱۳۹۸)
* برگزاری کارگاه آموزش خط تحریری ویژه مدیران متوسطه اول و دوم ( سال ۱۳۹۸)
*برگزاری اولین همایش مدیران و استادان شعب انجمن خوشنویسان استان اصفهان با حضور استاد صندوق آبادی نائب رئیس انجمن خو.شنویسان ایران و جناب آقای براتی مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان ایران
-برگزاری نمایشگاه خوشنویسی فخر قلم (آثار استادان و مدیران استان اصفهان و مدرسان انجمن شهرضا) در حاشیه همایش استادان و مدیران استان اصفهان
-و برگزاری کارگاه تخصصی توسط استاد صندوق آبادب ویژه مدرسان شعبه شهرضا
*برگزاری چند برنامه طبیعت گردی و کوهپیمایی ( سال ۱۳۹۸)
*برگزاری غرفه انجمن در نمایشگاه بزرگ غدیر ( سال ۱۳۹۸)
*برگزاری مسابقه خوشنویس ویژه دانش آموزان در بین مدارس سطح شهر در تمامی مقاطع به مناسبت روز دانش آموز ( سال ۱۳۹۸)
*برپایی نمایشگاه و کارگاه در همایش کتاب داران استاد در دانشگاه آزاد اسلامی شهرضا ( سال ۱۳۹۸)
*کسب رتبه استانی توسط چهار هنرمند خوشنویس شهرضایی در جشنواره شفا استان اصفهان ( سال ۱۳۹۹)
*بر پایی نمایشگاه((مهرماندگار))به مناسبت هفته خوشنویسی از ۲۲ مهر۱۴۰۰ تا ۱ آبان
* همکاری مستمر با اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن های ادبی جوانان وآشفته، شهرداری، فرمانداری، مدیریت آموزش و پرورش و دیگر ارگان ها به صورت خدمات آموزشی ، مشاوره ای و… .
کسب رتبه ها و امتیازات فراوان از سوی مدرسان ، فارغ التحصیلان و هنرجویان انجمن در جشنواره های مختلف.
بماند به یادگار
انجمن خوشنویسان شهرضا
[۱] – ابوبکر قومسی (قومشی)- ] قومشهی [ از فیلسوفان پیشین قمشه (شهرضا) بوده است وی زاهدی واصل و سخندانی به تمام عیار بوده و منزلتی رفیع در علم و دانش و اخلاق داشته و در کمال استغنا می زیسته است.محققان فلسفه و عرفان اسلامی من جمله استاد بدیع الزمان فروزانفر از او به نام ابوبکر قمشهی یاد می کنند و او را استاد مدارس علمی بغداد می دانند.دایره المعارف بزرگ اسلامی از او با نام «ابوبکر قومشی» یاد می کند واز قول ابوحیّان توحیدی می نگارد که ابوبکر قومشی معاشر و مصاحب ابوسلیمان سیستانی بوده است.استاد جلال الدین تقوی در علما و حکمای قمشه (شهرضا)در نشریه فرهنگی شهرضا نشر سال ۱۳۲۹ هجری شمسی چنین می نویسد: « از فلاسفه متقدم بایستی ابوبکر قومشی را نام برد.مولف تاریخ الحکما می نویسد «قومس» نام قریه ای از حوالی اصفهان است.»(رک:سایه ی نور(۱۳۷۸)ص ۲۳// نیز بنگرید به دانش نامه شهرضا جلد۴)
[۲] – مرحوم حاج علی فارسی فرزند مرحوم حاج آزاد (متولد۱۲۵۵ هـ .ش.)یکی از خطاطان و خوشنویسان معروف بود که تا سال۱۳۲۵شمسی در مکاتب ومدارس شهرضا اطفال و محصلین را تعلیم خط می داده است. مدتی ترک وطن نموده و در هندوستان اقامت گزیده است سرانجام حدود ۴۵ سالگی به شهرضا بازگشت و بقیه عمر را به آموزش و تعلیم خط مشغول گردید.ایشان در سال ۱۳۲۵شمسی در سن ۷۰سالگی بدرود حیات گفت و در صحن شاهرضا به خاک سپرده شد.( سالنامه ی شهرضا(۱۳۳۶)ص۲۵۴-۲۵۵)