آب انبار دوطبقه روستای قوام آباد شهرضا
مقدمه:
تعریف آب انبار
آب اَنبار، یا انبار، حوض انبار، حوض، سردابه، برکه، مَصْنَع، مَصْنَعه، منبع و گاه آبدان، آبگیر، تالاب و بَرخ، نوعی مخزن آب سرپوشیده و آب‌بندی شده و غالباً ساخته شده در پایین‌تر از سطح زمین که به منظور ذخیره آب آشامیدنی برای ایام کم‌آبی یا پایداری در برابر دشمن در هنگام محاصره شدن و گاه استفاده از آب خنک در تابستان، در شهرها، روستاها، دژها، مسیر راههای کاروان‌رو (در رباطها و کاروانسراها) و در دل کوهها ساخته شده است. این نوع مخازن آب در بیشتر نقاط سرزمین ایران «آب انبار» (دانشنامه ایران و اسلام؛ گلزاری، ۵۳؛ افسر، ۲۱۹؛ افشار، ۱/۷۴، ۱۰۰، ۲/۸۶، ۶۶۵ ـ۶۶۹؛ مخلصی، ۲۱۵، ۲۱۷، ۲۱۸؛ آیت الله زاده شیرازی، ۳۰ـ۳۶) و در برخی نقاط چون بیرجند «انبار» (ستوده، مقاله منتشر نشده)، حوض (ابن بلخی، ۱۵۶؛ شکورزاده، ۶۴۳؛ افشار، ۱/۷۴؛ مخلصی، ۲۱۳،قس: ناصرخسرو، ۶۵، ۱۲۲)، برکه (ستوده همان؛ نراقی، ۱۵۸، ۳۰۳، ۳۰۴؛ افشار، ۱/۱۰۴، ۲۲۲، ۲/۶۵۲، ۶۵۵)، منبع (نراقی، ۳۰۷) و در دیگر شهرهای ایران با نامهایی چون مُرغِیْ و مُرغِک (در ساوه) وهَوْد، احتمالاً صورتی دیگر از حوض (در خندق و بیابانک) خوانده می‌شود. هلد با استناد به لسترنج نوشته است: «در منابع قدیم اسلامی به زبان عربی ظاهراً واژه‌های اصطخر یا برکه برای منبع یا مخزن سرپوشیده آب به کار رفته است» (ایرانیکا). چنین سخنی نه در کتاب لسترنج دیده شد و نه در ارجاعات او، و مأخذی دیگر نیز که واژه اصطخر را برای مخزن سرپوشیده آب (آب انبار) به کار برده باشد به دست نیامد. اما واژه برکه، چنانکه دیده شد، در منابع فارسی متأخرتر اسلامی دقیقاً به این معنی (آب انبار) بسیار به کار برده شده است. در دیگر سرزمینهای اسلامی نیز به وجود این نوع مخازن با نامهای مَصْنَع (در مصر)، سردابه (در ترکمنستان)، خَزّان (در فلسطین)، حوض (در هرات) اشاره شده است (ناصرخسرو، ۵۰، ایرانیکا؛ الموسوعه الفلسطینیه، ۲/۳۴۱؛ مایل هروی، ۳۷).
تاریخچه آب انبار
انبارهای ذخیره آب در آغاز گودالهایی بود که خودبه خود از آب باران و سیلابها پر می‌شد. به تدریج بشر خود به انبار کردن آب در این گودالها پرداخت و سرانجام به ایجاد انبارهای آب در جاهای مورد نیاز خویش دست یازید. با پیشرفت تمدن روشهای ذخیره آب نیز تکامل یافت. در تمدنهای ایران، مصر و بین‌النهرین آب را در آب‌انبارهای سرپوشیده غیرقابل نفوذی که از تبخیر شدن آب و آلودگی آن جلوگیری می‌کرد ذخیره می‌کردند. در کشورهای یونان و روم نیز از این شیوه برای ذخیره آب استفاده می‌شد (فرشاد، ۲۱۷ـ ۲۱۸) و تاریخ ایجاد برخی آب‌انبارها در فلسطین به دوران نَبَطیان باز می‌گردد (الموسوعه الفلسطینیه، ۲/۳۴۱).
در ایران از روزگاران کهن به علت کمبود آب در بخش عمده‌ای از این سرزمین، ارزش و اعتباری بسیار برای اب قائل بودند و ستایشگاههای بزرگی برای نیایش ایزد نگهبان آب، اَناهیتا (ناهید)، برپا داشته بودند (ورجاوند، ۳) و آب انبار یکی از ساختمانهایی بود که از زمانهای بسیار دور برای تأمین و نگهداری آب به ویژه در مناطقی که به آب دائمی (چشمه و قنات) یا فصلی (باران) متکی بود ابداع شد و توسعه یافت.
یکی از کهن‌ترین نمونه‌های آب انبار در ایران در کنار محوطه چُغازَنبیل، مربوط به هزاره ۲ق‌م و دوران شکوفایی تمدن ایلام، به دست آمده است (همو، ۲)، ولی این اندازه اطلاعات و مدارک برای بررسی دقیق مصالح، ابزارها، سبک و روشهای معماری آب‌انبارها در این روزگاران کافی نیست؛ با این حال با اتکاء بر این آثار و رواج احداث قنوات، سدها و بندها در دوره اشکانیان و ساسانیان که می‌تواند بیانگر پیشرفت عمده‌ای در تکنیکهای ساختمانی باشد (ایرانیکا) و با عنایت به این نکته که معماری این نوع ساختمان جدا از اصول و روشهای ساختمانی دیگر بناها نبوده است، همچنین با توجه به این نکته مهم که عناصر و اصول به کار گرفته شده در معماری روزگاران نزدیک به عصر ما، حتی در عصر ما، میراثی از سنتهای کهن معماری این سرزمین است (ویلبر، ص «ژ») می‌توان با احتیاط حدسهایی زد: مثلاً در این دوران ایجاد گنبد بر روی مقاطع مربع در اندازه‌های نسبتاً کوچک مقدور بوده است. از این روی می‌توان تصور کرد که آب‌انبار در این روزگار با مخازن مکعب شکل و پوششهایی به صورت طاقهای چهارترک ساخته می‌شده است. همچنین با آگاهی از تکنیک ساختن گنبدها روی تُرُنبه‌های ساده (گوشوار) ساختن مخازنی با مقاطع شش و هشت ضلعی ممکن بوده است؛ اما از آنجا که ایجاد گوشه‌های متع۶۶ در طرح مخازن باعث بروز مشکلاتی از جمله در آب‌بندی و بالارفتن هزینه اجرا می‌شده احتمالاً از این نوع طرحها کمتر استفاده شده است. ماکسیم سیرو احتمال می‌دهد که آب‌انبارهای استوانه‌ای و ستون‌دار از نواحی مجاور مدیترانه از طریق اسیران جنگی که در زمان ساسانیان به دست پادشاهان ایران اسیر می‌گردیدند اقتباس شده باشد (ص ۲۳۴). در دوران حکومت اسلامی تأکید بر مسائل مربوط به بهداشت و طهارت باعث گردید که ساختن مخازن آب (حوض، آب انبار، خزینه حمامها) به عنوان یک عنصر اساسی در زندگی مسلمانان در مساجد یا در کنار و نزدیک آنها بیش از پیش متداول گردد و با تکامل و توسعه کشاورزی و تجارت در این دوران ساختن آب انبارها در روستاها و در مسیر جاده‌های کاروان‌رو گسترش یابد. همزمان با توسعه اسلام در کشورهای مختلف و گسترش مبادلات فرهنگی به برکت دین و حکومت مرکزی واحد، فنون ساختمانی تکامل بسیار یافت. ساختن مخازن استوانه‌ای شکل در این دوران به علت پایین بودن نسبی هزینه ساختمان و مقاومت بیشتر بدنه آن در مقابل فشار آب در ایران رایج شد. شاید تکنیک ساختن گنبدهای دورچین به صورت کروی یا مخروطی نیز از همین دوران و به همین علت در معماری ایران ظاهر شده باشد. در این دوران با پدید آمدن شهرها و محله‌های جدید آب‌انبارها به‌سان عناصر مرکزیت دهنده در کنار مساجد، مدارس، بازارها و کاخهای دولتی قرار گرفت. نکته دیگری که از نظر تحول طرحهای معماری آب‌انبارها قابل ذکر است ساختن مخازن ستون‌دار به شیوه مغرب زمین برای بالا بردن ظرفیت نگهداری آب در آنها بوده است. پیدایش این فنون در معماری ایران نیز به دلیل نیاز به ایجاد فضاهای وسیع برای اجتماع مردم در یک محل برای عبادت بوده است. ساختن آب انبارهای ستون‌دار امکان می‌داد که از طاقهای کوتاه برای پوشش مخازن استفاده شود و در نتیجه سقف مخزن همکف زمین قرار گیرد و ایجاد بنای دیگری بر روی آن ممکن گردد. در این دوران به تدریج آب‌انبارها به صورت جزئی از یک مجموعه معماری به هم‌پیوسته در آمد و معمولاً در کنار و همراه با مساجد و مدارس ساخته می‌شد.
نقش حیاتی آب‌انبارها در بافت شهرها، به ویژه در شهرهای حاشیه کویر و منطقه‌های کم‌آب ایران، و تکامل طرح و شیوه ساختمان و بُعد هنری و تزییناتی آنها (به ویژه در سردرها و کتیبه‌های الحاقی بدانها) در دوران اسلامی چنان چشمگیر است که می‌توان برخی از نمونه‌های این پدیده معماری را از لحاظ ارزشهای هنری، فرهنگی، فنی و تاریخی همسنگ برخی مساجد بزرگ، کوشکها، مقابر و دیگر آثار هنر معماری ایران اسلامی معرفی کرد و در بسیاری جایها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار آورد، زیرا دیگر بناهای همگانی این نقاط در برابر آنها نمودی ندارد (ورجاوند، ۲، ۳).
یکی از کهن‌ترین نمونه‌های آب‌انبارهای طاقدار «حوض عضدی» است که به فرمان عضدالدوله دیلمی (۳۳۲ـ۳۷۹ق/۹۴۴ـ۹۸۹م) در اصطخر فارس ساخته شد. به گفته ابن بلخی: «عضدالدوله به ریختگری روی آن دره برآورد مانند سدی عظیم و اندرون آن به صهروج [ساروج] و موم و روغن و… و بعد ماکی کرباس و قیر چند لابرلا در آن گرفتند و اِحکامی کردند کی از آن معظم‌تر نباشد… عمق آن هفده پایه است کی چون یک سال هزار مرد از آن آب خورند یک ۱ایه کم شود و در میان حوض بیست ستون کرده‌اند از سنگ و صهروج و بر سر آن، سقف حوض پوشیده» (ص ۱۵۶). همو به «دیگر حوضهای اب و مصنعها» در اصطخر اشاره کرده است (همانجا؛ مستوفی، ۱۳۲). از این تاریخ تا دوره صفویان (۹۰۷ـ ۱۱۳۵ق/۱۵۰۱ـ۱۷۲۳) و پس از آنکه ساختن آب انبار به عنوان کاری پسندیده توسط شاهان و فرمانروایان و نیکوکاران متداول می‌گردد به نمونه‌هایی چند از آب‌انبارها که تاریخ بنای آنها مشخص است برمی‌خوریم: ۱٫ در شهر مَرو در نزدیک مقبره محمد بن زید، آب‌انباری مربوط به سده‌های ۵ و ۶ق/۱۱ و ۱۲م کشف شده است که مخزنی استوانه‌ای به قطر ۱/۶ متر دارد و ظاهراً با دو منفذ پنجره مانند تهویه می‌شده است. پوشش آن به جای نمانده یا شاید اصلاً پوششی نداشته است؛ ۲٫ آب‌انبار نزدیک رباط تحملج با گنبدی به قطر ۱۷ متر و ارتفاع ۸ متر و گنجایش ۰۰۰،۱۵۰ لیتر [؟] که از مقایسه آجرهای آن می‌توان آن را متعلق به همین سده‌ها دانست (ایرانیکا، به نقل از پوگاچنکُوا، ۲۴۴، ۳۹۴)؛ ۳٫ مصنعه‌ای در یزد که در زمان شاه شجاع (۷۶۵ـ۷۸۶ق/۱۳۶۴ـ۱۳۸۴م) همچنان آباد و مورد استفاده اهالی و کاروانیان بوده است (کاتب، ۴۷)؛ ۴٫ حوض زَمْزَم در گازرگاه هرات که ظاهراً به فرمان شاهرخ پسر تیمور (۸۰۷ ـ۸۵۰ق/۱۴۰۴ـ۱۴۴۶م) ساخته شده (مایل هروی، ۳۷، ۴۱)؛ ۵٫ تاریخ جدید یزد از آب‌انباری با تاریخ ۸۴۵ق/۱۴۴۱م و آب‌انباری دیگر با تاریخ ۸۵۴ق/۱۴۵۰م ذکری به میان آورده است (کاتب، ۱۰۷، ۱۵۷)؛ ۶٫ آب‌انبار جنک در پشت مسجد جامع یزد متعلق به ۸۷۸ق/۱۴۷۳م (افشار، ۲/۶۵۴).
به استثنای چند نمونه قدیمی دیگر، بیشتر آب‌انبارهای موجود در ایران مربوط به سده‌های ۱۰ و ۱۱ق/۱۶ و ۱۷م و سده‌های بعدتر است (نک : یادگارهای یزد؛ آثار تاریخی سمنان؛ آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز؛ کرمانشاهان ـ کردستان). در میان این آب‌انبارها برخی از ارزش والای معماری و هنری خاصی برخوردارند، مانند آب‌انبار حاج کاظم در محله مغلاوک قزوین با گنجایش ۰۰۰،۸۶۴،۳ لیتر آب، ۴۰ پله، ۲ هواکش، سردری زیبا با قوس جناغی بلند، طاقنماهای متعدد و تزیینات کاشی با طرحهای هندسی و خط بنایی (مَعْقِلی) و دیگر ویژگیهای هنری (ورجاوند، ۴). اخیراً برای حفظ و نیز به نمایش نهادن این نوع آب‌انبارها در داخل شهرها، از آنها به عنوان سالن غذاخوری (آب‌انبار سیداسماعیل در تهران)، چایخانه، تئاتر و موزه (تعدادی از آب‌انبارهای بندرعباس) استفاده می‌شود.
در ایران از روزگاران کهن به علت کمبود آب در بخش عمده‌ای از این سرزمین، ارزش و اعتباری بسیار برای اب قائل بودند و ستایشگاههای بزرگی برای نیایش ایزد نگهبان آب، اَناهیتا (ناهید)، برپا داشته بودند (ورجاوند، ۳) و آب انبار یکی از ساختمانهایی بود که از زمانهای بسیار دور برای تأمین و نگهداری آب به ویژه در مناطقی که به آب دائمی (چشمه و قنات) یا فصلی (باران) متکی بود ابداع شد و توسعه یافت.
یکی از کهن‌ترین نمونه‌های آب انبار در ایران در کنار محوطه چُغازَنبیل، مربوط به هزاره ۲ق‌م و دوران شکوفایی تمدن ایلام، به دست آمده است (همو، ۲)، ولی این اندازه اطلاعات و مدارک برای بررسی دقیق مصالح، ابزارها، سبک و روشهای معماری آب‌انبارها در این روزگاران کافی نیست؛ با این حال با اتکاء بر این آثار و رواج احداث قنوات، سدها و بندها در دوره اشکانیان و ساسانیان که می‌تواند بیانگر پیشرفت عمده‌ای در تکنیکهای ساختمانی باشد (ایرانیکا) و با عنایت به این نکته که معماری این نوع ساختمان جدا از اصول و روشهای ساختمانی دیگر بناها نبوده است، همچنین با توجه به این نکته مهم که عناصر و اصول به کار گرفته شده در معماری روزگاران نزدیک به عصر ما، حتی در عصر ما، میراثی از سنتهای کهن معماری این سرزمین است (ویلبر، ص «ژ») می‌توان با احتیاط حدسهایی زد: مثلاً در این دوران ایجاد گنبد بر روی مقاطع مربع در اندازه‌های نسبتاً کوچک مقدور بوده است. از این روی می‌توان تصور کرد که آب‌انبار در این روزگار با مخازن مکعب شکل و پوششهایی به صورت طاقهای چهارترک ساخته می‌شده است. همچنین با آگاهی از تکنیک ساختن گنبدها روی تُرُنبه‌های ساده (گوشوار) ساختن مخازنی با مقاطع شش و هشت ضلعی ممکن بوده است؛ اما از آنجا که ایجاد گوشه‌های متع۶۶ در طرح مخازن باعث بروز مشکلاتی از جمله در آب‌بندی و بالارفتن هزینه اجرا می‌شده احتمالاً از این نوع طرحها کمتر استفاده شده است. ماکسیم سیرو احتمال می‌دهد که آب‌انبارهای استوانه‌ای و ستون‌دار از نواحی مجاور مدیترانه از طریق اسیران جنگی که در زمان ساسانیان به دست پادشاهان ایران اسیر می‌گردیدند اقتباس شده باشد (ص ۲۳۴). در دوران حکومت اسلامی تأکید بر مسائل مربوط به بهداشت و طهارت باعث گردید که ساختن مخازن آب (حوض، آب انبار، خزینه حمامها) به عنوان یک عنصر اساسی در زندگی مسلمانان در مساجد یا در کنار و نزدیک آنها بیش از پیش متداول گردد و با تکامل و توسعه کشاورزی و تجارت در این دوران ساختن آب انبارها در روستاها و در مسیر جاده‌های کاروان‌رو گسترش یابد. همزمان با توسعه اسلام در کشورهای مختلف و گسترش مبادلات فرهنگی به برکت دین و حکومت مرکزی واحد، فنون ساختمانی تکامل بسیار یافت. ساختن مخازن استوانه‌ای شکل در این دوران به علت پایین بودن نسبی هزینه ساختمان و مقاومت بیشتر بدنه آن در مقابل فشار آب در ایران رایج شد. شاید تکنیک ساختن گنبدهای دورچین به صورت کروی یا مخروطی نیز از همین دوران و به همین علت در معماری ایران ظاهر شده باشد. در این دوران با پدید آمدن شهرها و محله‌های جدید آب‌انبارها به‌سان عناصر مرکزیت دهنده در کنار مساجد، مدارس، بازارها و کاخهای دولتی قرار گرفت. نکته دیگری که از نظر تحول طرحهای معماری آب‌انبارها قابل ذکر است ساختن مخازن ستون‌دار به شیوه مغرب زمین برای بالا بردن ظرفیت نگهداری آب در آنها بوده است. پیدایش این فنون در معماری ایران نیز به دلیل نیاز به ایجاد فضاهای وسیع برای اجتماع مردم در یک محل برای عبادت بوده است. ساختن آب انبارهای ستون‌دار امکان می‌داد که از طاقهای کوتاه برای پوشش مخازن استفاده شود و در نتیجه سقف مخزن همکف زمین قرار گیرد و ایجاد بنای دیگری بر روی آن ممکن گردد. در این دوران به تدریج آب‌انبارها به صورت جزئی از یک مجموعه معماری به هم‌پیوسته در آمد و معمولاً در کنار و همراه با مساجد و مدارس ساخته می‌شد.
نقش حیاتی آب‌انبارها در بافت شهرها، به ویژه در شهرهای حاشیه کویر و منطقه‌های کم‌آب ایران، و تکامل طرح و شیوه ساختمان و بُعد هنری و تزییناتی آنها (به ویژه در سردرها و کتیبه‌های الحاقی بدانها) در دوران اسلامی چنان چشمگیر است که می‌توان برخی از نمونه‌های این پدیده معماری را از لحاظ ارزشهای هنری، فرهنگی، فنی و تاریخی همسنگ برخی مساجد بزرگ، کوشکها، مقابر و دیگر آثار هنر معماری ایران اسلامی معرفی کرد و در بسیاری جایها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار آورد، زیرا دیگر بناهای همگانی این نقاط در برابر آنها نمودی ندارد (ورجاوند، ۲، ۳).
یکی از کهن‌ترین نمونه‌های آب‌انبارهای طاقدار «حوض عضدی» است که به فرمان عضدالدوله دیلمی (۳۳۲ـ۳۷۹ق/۹۴۴ـ۹۸۹م) در اصطخر فارس ساخته شد. به گفته ابن بلخی: «عضدالدوله به ریختگری روی آن دره برآورد مانند سدی عظیم و اندرون آن به صهروج [ساروج] و موم و روغن و… و بعد ماکی کرباس و قیر چند لابرلا در آن گرفتند و اِحکامی کردند کی از آن معظم‌تر نباشد… عمق آن هفده پایه است کی چون یک سال هزار مرد از آن آب خورند یک ۱ایه کم شود و در میان حوض بیست ستون کرده‌اند از سنگ و صهروج و بر سر آن، سقف حوض پوشیده» (ص ۱۵۶). همو به «دیگر حوضهای اب و مصنعها» در اصطخر اشاره کرده است (همانجا؛ مستوفی، ۱۳۲). از این تاریخ تا دوره صفویان (۹۰۷ـ ۱۱۳۵ق/۱۵۰۱ـ۱۷۲۳) و پس از آنکه ساختن آب انبار به عنوان کاری پسندیده توسط شاهان و فرمانروایان و نیکوکاران متداول می‌گردد به نمونه‌هایی چند از آب‌انبارها که تاریخ بنای آنها مشخص است برمی‌خوریم: ۱٫ در شهر مَرو در نزدیک مقبره محمد بن زید، آب‌انباری مربوط به سده‌های ۵ و ۶ق/۱۱ و ۱۲م کشف شده است که مخزنی استوانه‌ای به قطر ۱/۶ متر دارد و ظاهراً با دو منفذ پنجره مانند تهویه می‌شده است. پوشش آن به جای نمانده یا شاید اصلاً پوششی نداشته است؛ ۲٫ آب‌انبار نزدیک رباط تحملج با گنبدی به قطر ۱۷ متر و ارتفاع ۸ متر و گنجایش ۰۰۰،۱۵۰ لیتر [؟] که از مقایسه آجرهای آن می‌توان آن را متعلق به همین سده‌ها دانست (ایرانیکا، به نقل از پوگاچنکُوا، ۲۴۴، ۳۹۴)؛ ۳٫ مصنعه‌ای در یزد که در زمان شاه شجاع (۷۶۵ـ۷۸۶ق/۱۳۶۴ـ۱۳۸۴م) همچنان آباد و مورد استفاده اهالی و کاروانیان بوده است (کاتب، ۴۷)؛ ۴٫ حوض زَمْزَم در گازرگاه هرات که ظاهراً به فرمان شاهرخ پسر تیمور (۸۰۷ ـ۸۵۰ق/۱۴۰۴ـ۱۴۴۶م) ساخته شده (مایل هروی، ۳۷، ۴۱)؛ ۵٫ تاریخ جدید یزد از آب‌انباری با تاریخ ۸۴۵ق/۱۴۴۱م و آب‌انباری دیگر با تاریخ ۸۵۴ق/۱۴۵۰م ذکری به میان آورده است (کاتب، ۱۰۷، ۱۵۷)؛ ۶٫ آب‌انبار جنک در پشت مسجد جامع یزد متعلق به ۸۷۸ق/۱۴۷۳م (افشار، ۲/۶۵۴).
به استثنای چند نمونه قدیمی دیگر، بیشتر آب‌انبارهای موجود در ایران مربوط به سده‌های ۱۰ و ۱۱ق/۱۶ و ۱۷م و سده‌های بعدتر است (نک : یادگارهای یزد؛ آثار تاریخی سمنان؛ آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز؛ کرمانشاهان ـ کردستان). در میان این آب‌انبارها برخی از ارزش والای معماری و هنری خاصی برخوردارند، مانند آب‌انبار حاج کاظم در محله مغلاوک قزوین با گنجایش ۰۰۰،۸۶۴،۳ لیتر آب، ۴۰ پله، ۲ هواکش، سردری زیبا با قوس جناغی بلند، طاقنماهای متعدد و تزیینات کاشی با طرحهای هندسی و خط بنایی (مَعْقِلی) و دیگر ویژگیهای هنری (ورجاوند، ۴). اخیراً برای حفظ و نیز به نمایش نهادن این نوع آب‌انبارها در داخل شهرها، از آنها به عنوان سالن غذاخوری (آب‌انبار سیداسماعیل در تهران)، چایخانه، تئاتر و موزه (تعدادی از آب‌انبارهای بندرعباس) استفاده می‌شود.
منبع مقاله :
دانشنامه ی جهان اسلام، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، نشر کتاب مرجع، چاپ سوم، ۱۳۸۶
دانشنامه ی جهان اسلام، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، نشر کتاب مرجع، چاپ سوم، ۱۳۸۶
آب انبار دوطبقه روستای قوام آباد شهرضا
در روستای تاریخی قوام آباد شهرضا، چند ابنیه تاریخی وجود دارد . که در این مبحث به یکی از دو آب انبار موجود در این روستا می پردازیم.
آب انبار دوطبقه که مورد بحث قرار می گیرد دارای یک آب انبار و بروی آن یک مسجد کوچک به اندازه مساحت پشت بام آب انبار که حدود نه متر هست وجود دارد.
این نمونه آب انبار تا آن جایی که بنده مطالعه کردم در هیچ نقطه از ایران به این شکل وجود ندارد.قدمت این ابنیه تاریخی را اهالی روستا
حدود پانصد سال تخمین می زنند.
در ورودی آب انبار گرفته شده ومن نتوانستم به داخل این مکان بروم .اما مسجد روی آن را می توان بازدید نمود یک مسجد کوچک ساده.
اطراف این مکان را سنگ فرش کرده بودند که کار پسندیده ای بود.
ممکن است شما همچنین مایل باشید
امامزاده سید ملک شاه سلام الله علیها
مسجد حاج هادی
