اسناد موجودیت شهرستان شهرضا قبل از اسلام
شهرضا قبل از اسلام آنچه تاکنون کاوش وتحقیق شده,شهرضا از زمان سلسله به صورت بخش کوچکی موجود بوده که دارای جمعیت مختصربوده که دارای حصاری مستحکم وحتی در بعضی از کتب تاریخی آن را به نام قلاع سمیرم نامیده اندکه همکنون نیز شهرضا یکی از بخشهای آن به نام سمیرم سفلی نامیده می شود.
در اینکه اطراف شهرضا دارای شکارگاههای بزرگ وگله های متعدد بزکوهی وآهو بوده وهمکنون نیز دارای شکار فراوان می باشد واین منطقه شکار گاه پادشاهان در اعصار قبل از اسلام وشکارگاه وتفریحگاه سلاطین بعد از اسلام بخصوص صفویه بوده شکی نیست بطوریکه گویند بهرام پنجم معروف به بهرام گور شاه ساسانی مدتی از سال را در این حدود به شکار می گذرانیده وهم دراین منطقه در منطقه ای به نام شولستان ((شولقستان))بین شهرضا وآباده ناپدید شده در معنی نام قمشه چنانچه نیز قبلا نیز اشاره شد این نام را به علت ساخته شدن خانه های موقتی ازنی به دست شاهان ساسانی ویا ابتدای آبادی این منطقه به مناسبت شکار فراوانش می دانند.البته وجود کل وبزودیگر حیوانات وحشی را دراطراف کوههای شهرضا می توان دلیلی برای نام قمشه که معرب کلمه قمشه-کمشه (به معنی جایی است که صیاد بانی وچوب برای استتارمی سازند)
علهذا از این شهرستان قبل از اسلام اگر آثاری بوده بر اثر طول زمان ازبین رفته تنها آثاری که قبل از اسلام می توان نام برد آثاری بود که در صحرای زرهه در اطراف شهرضا شبیه آتشکده که در سالهای اخیر بکلی از بین رفته دیگر دیواری قطوری است از گل که در گورستان کهنه امامزاده شاهرضا در دامنه کوه سفیدی در مغرب شهرضا موجود است که راه پشت دیوار به راه گبری معروف است این می رساند که غرب گورستان و پشت دیوار گلی محلی بوده ,جهت اینکه مردگان گزارده شوند.
منبع:کتاب تاریخ شهرضا نوشته مسیح اله جمالی (ص ۵۳)
یکی دیگر از اسناد موجودیت شهرضا قنات و صحرای موغان است که در یان باره ذکر شده: موغ بر وزن دوغ مغ را گویند. مغ، به ضم میم در اصل مک بوده و به معنی آتش پرست، پیشوای زردشتی و مرد روحانی زردشتی است. جمع آن مغان است ومغان طبقه ای پایین تر از موبدان بوده اند. آن، برای نسبت است. بنابراین موغ آن یعنی ،جای آتش پرستی ، جای پیشوای زردشتی . برخی گفته اند پسوند آن به معنای بسیار می باشد و به شکل مخفف آمده است ، یعنی جایی که زرتشتیان بسیاری بوده اند . ممکن است که در عهد باستان در موغآن آتشکده یا آتشکده هایی هم وجود داشته و قنات موغان به دستورمغ ها احداث گردیده است.(منبع: عماد الدین منصف بر اساس یکی تحقیق که روستایی هم به نام موغار از توابع شهرستان اردستان است وبا بررسی وجه تسمیه موغار و دیگر تحقیقات این نتیجه به دست آمد.)
یکی دیگر از اسناد موجودیت شهرستان شهرضا وجود میل دامزاد که در عهد ساسانیان ساخته شده واین میل ها در مسیر راه شاهی ساخته شده. یکی از مناطقی که در مسیر راه شاهی دوره ساسانیان ایجاد شد شهرستان شهرضا هست.وحوض دامزاد که نزدیک میل هابر روی قله برای نگهداری آب بارن حفرگردیده.
سفال هایی است که ازیکی ازمناطق تاریخی شهرضا کشف شده که سن تقریبی این سفال با سفال تپه سیلک کاشان برابری می کند.
گورستانی که گفته می شود از دوران زردشتیان است درنزدیکی کوه دامزاد قرار دارد.
دهکده ای است که گفته می شودنزدیک دره انجیری موجود بوده وآثاری از دوران ساسانیان که دراین دهکده ویرانه دیده می شود.
در اصل شهر شهرضا به عنوان مرکز قلاع سمیرم قرار دارد قلاع سمیرم شامل: سمیرم علیاء,شهرضا(قمشه),سمیرم سفلی(دهاقان)می شود.که این شهر ابتدا به صورت قصبه (که درمعنای قصبه آمده است روستایی که بر روستا های اطراف مرکزیت دارد.)ویک آبادی در دوران قبل ازاسلام نمود داشت.که در زمان حمله تازیان به ایران ,قمشه به عنوان درواز ه ورود به اصفهان مورد تهاجم قرار گرفت و بعد در دوران اسلامی ومخصوصا در دوران صفویه قمشه به صورت یک بلوک به سرعت رشدکرد.
نقشه راه شاهی- منبع اطلس راهای تاریخی ایران
نوشته:عمادالدین منصف