ستاره باد خنک چیست؟

ستاره باد خنک چیست؟

نویسنده: عمادالدین منصف
همه ما اصطلاح ستاره بادخنک را شنیده ایم که پدر و مادرمان یا پدربزرگ و مادربزرگمان هر ساله ۱۵ مرداد ماه که می شود آن را در آسمان جستجو می کنند. البته بایست اذعان کرد که ستاره ی باد خنک بیشتر در گویش مردم محلی شهرستان شهرضا کاربرد دارد.
پدیدار شدن ستاره شباهنگ به معنای پایان گرمای تابستان‌ و آغاز خنک شدن تدریجی هوا می باشد. این ستاره در پارسی با نام‌های کاروان‌کش، وَراهَنگ، روزآهنگ، شب‌کش، شباهنگ، خُنُک، تیر و تیشتَر نیز نامیده می‌شود. زبان‌های اروپایی نیز ستاره سیروس به انگلیسی (Sirius ) خوانده می‌شود، در قدیم به اسم شعرای یمانی، و نیز ستاره آلفای صورت فلکی سگ بزرگ، کلب اکبر می باشد. از لحاظ جرم و اندازه تقریباً ۲/۴ خورشید و فاصله آن از زمین ۸/۶ سال نوری است.
اما خود ستاره باد خنک چیست؟ یکی از پرنورترین ستارگان آسمان ستاره ای است به اسم شباهنگ، حتماً همه شما هم این ستاره بسیار درخشان را بارها و بارها دیده اید. شب های سرد زمستان این ستاره زیبا و درخشان میزبان آسمان نیمکره   شمالی است و اگر از ابتدای پاییز تا آخر زمستان هر شب سری به سوی آسمان بلند کنید این گوهر شب تاب چهره می نماید و خود را به رخ هر بیننده خواهد کشید.
همه می دانید که بر اثر چرخش زمین به دور خورشید بر روی مدار خودش ستارگان آسمان هر شب نسبت به شب قبل مکان شان در آسمان تغییر می کند. این تغییر مکانی در هر شب  بسیار ناچیز و نامحسوس است اما در طول ماه و سال باعث می گردد که مثلاً آسمان شب های تابستان و زمستان با هم فرق داشته باشد. یعنی چه؟ یعنی اینکه شما در تابستان مثلاً ساعت ده شب ستارگانی را در آسمان خواهید یافت که در زمستان قادر به دیدن آنها نخواهید بود و همچنین در تابستان. حال برگردیم به سراغ ستاره باد خنک یا همان ستاره  شباهنگ. اگر درست در بامداد ۱۵ مرداد یعنی همان چهل و پنج تابستان حدود ۲۰ دقیقه قبل از طلوع آفتاب به افق شرقی که محل طلوع خورشید است با دقت خیره شویم و افق روبرویمان باز باشد و مانعی مانند کوه، ابر و غبار یا ساختمان های بلند در سر راه دید ما نباشد،می توانیم در میان روشنایی قبل از طلوع خورشید درخشندگی ستاره ای را ببینیم که همان ستاره شباهنگ است. دیدن این ستاره در روزهای قبل از آن غیر ممکن است چون طلوع آن همزمان است با طلوع خورشید اما از این روز به بعد با فاصله گرفتن از خورشید وارد آسمان شبانگاهی شده و روزهای بعد به راحتی قابل رویت است. قدیمی ها به خصوص کشاورزان قدیمی با این ستاره به خوبی آشنا هستند و چون طلوع آن همزمان است با عبور از نیمه تابستان و کاهش دما و خنک شدن نسبی هوا و اصطلاح ستاره باد خنک را بر آن نهاده اند.اما با دیدن ستاره باد خنک چه تغییری در وضعیت زمین ایجاد می شود؟
می دانید که دلیل اصلی گرمای زمین از خورشید است و زمین غیر از گردش به دور زمین به دور خود نیز می چرخد، حرکت چرخشی زمین به دور خود حول محور عمودی نیز در طول سال تغییر می کند
مطابق تصویر زمین مشاهده می کنید که تغییر محور خورشید باعث ایجاد فصل ها نیز می شود به طوری که در ظهر ابتدای تیر ماه نور خورشید عمودترین حالت ممکن به زمین می تابد و ظهر اول دی ماه مایل ترین حالت ممکن را دارد. هر چه خورشید نسبت به خط استوا عمودتر باشد گرمای بیشتری از جو وارد می شود و هر چه مایل تر باشد گرمای کمتری از جو وارد زمین می‌شود، و اما ۱۵ مرداد که می شود با مایل شدن محور زمین ستاره شباهنگ کم کم در افق پدیدار شده و قابل مشاهده است گفتیم که قبل از آن چون در افق طلوع خورشید جای می گرفت قابل مشاهده نیست. اولین بار کپلر متوجه انحراف محوری زمین شد و خیام و ابوریحان بیرونی و چند دانشمند بزرگ پس از آنان تفسیرهای درباره محل ستاره های شباهنگ نوشتند و این خود منجر به تنظیم تقویم شمسی گردید. در واقع تقویم شمسی فقط بر پایه فروردین و اعتدال زمین نوشته نشده است و دقیقاً تغییر محور زمین نیز در آن دیده شده است.
منابع مورد استفاده این نوشتار:
-۱ مجله نجوم، شماره ۹، تیر ۱۳۸۹ پیاپی ۱۹۷
-۲ دانشنامه ستاره شناسی هفت آسمان.